Umią czy umieją – która forma jest poprawna według słowników

Umią czy umieją – która forma jest poprawna według słowników?

Język polski to skarbnica niuansów, wyjątków i pułapek, które potrafią zaskoczyć zarówno uczniów szkół, jak i dorosłych użytkowników języka. Czasowniki w formach osobowych wyjątkowo często sprawiają trudności, szczególnie w liczbie mnogiej 3. osoby. Jedną z takich podchwytliwych par jest „umią” kontra „umieją”. Która forma jest poprawna? Czy można powiedzieć „oni umią pisać”, czy raczej „oni umieją pisać”? Sprawdźmy, co mają do powiedzenia słowniki, językoznawcy oraz jak używana jest ta forma w codziennej komunikacji.

Jak brzmi poprawna forma: „umią” czy „umieją”?

Zgodnie z normą językową i zasadami gramatyki języka polskiego, poprawna forma to „umieją”. Czasownik „umieć” w czasie teraźniejszym odmienia się w liczbie mnogiej w 3. osobie jako „umieją”, nie „umią”. Przykład zdania: Oni dobrze umieją rozwiązywać krzyżówki.

Forma „umią”, mimo że bywa używana, zwłaszcza w języku potocznym lub regionalnym, jest uznawana za niepoprawną w języku ogólnym. Występuje niekiedy w mowie potocznej jako efekt uproszczenia i analogii do innych czasowników, takich jak „śpią”, „robią” czy „czytają”, lecz nie ma potwierdzenia w oficjalnych słownikach języka polskiego.

Co mówią słowniki języka polskiego?

Jednym z najważniejszych źródeł norm językowych w Polsce jest Wielki słownik języka polskiego PAN oraz Słownik poprawnej polszczyzny PWN. Oba jednoznacznie wskazują, że poprawna forma to „umieją”. Forma „umią” nie została uznana za poprawną i nie figuruje jako wariant dopuszczalny.

W internetowym słowniku PWN znajdziemy pełną odmianę czasownika „umieć”:

• ja umiem
• ty umiesz
• on/ona/ono umie
• my umiemy
• wy umiecie
• oni/one umieją

Forma „umią” nie występuje w wykazie poprawnych form gramatycznych i jest uznawana za błąd językowy.

Dlaczego niektórzy mówią „umią” zamiast „umieją”?

Błąd w użyciu formy „umią” najczęściej wynika z tzw. hiperpoprawności lub kierowania się błędną analogią. Wiele czasowników kończących się w liczbie mnogiej 3. osoby na „-ą” może wprowadzać w błąd. Dla przykładu:

• czytają
• robią
• śpią
• grają

Porównując te przykłady z „umieją”, wiele osób błędnie zakłada, że forma „umią” byłaby zgodna z „regułą” występującą w innych czasownikach. Jednak czasownik „umieć” pochodzi z innej grupy koniugacyjnej i jego forma „umieją” jest ugruntowana w standardzie języka polskiego.

Czy „umią” można stosować w języku potocznym?

Choć forma „umią” jest niepoprawna z punktu widzenia gramatyki, to jednak można ją spotkać w języku potocznym, gwarowym lub regionalnym. Jest to przykład tzw. uzusu językowego, czyli faktycznego użycia języka przez jego użytkowników, które niekoniecznie pokrywa się z normą języka ogólnego.

Dlatego też, jeśli w rozmowie z babcią z Podkarpacia czy w luźnej wymianie zdań usłyszysz „umią”, nie musisz od razu poprawiać rozmówcy. W środowiskach wiejskich lub w starszym pokoleniu forma ta bywa dość powszechna i nie jest odbierana jako błąd, a raczej jako element lokalnego kolorytu.

Czy forma „umieją” zawsze była jedyną poprawną?

Historia języka pokazuje, że niektóre słowa przechodzą ewolucję, jednak w przypadku czasownika „umieć” forma „umieją” była uznawana za podstawową już od XIX wieku. W dawnych tekstach literackich nie znajdziemy formy „umią”, za to „umieją” występuje regularnie w utworach takich autorów jak Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa czy Henryk Sienkiewicz.

Językoznawcy, tacy jak prof. Mirosław Bańko czy prof. Jerzy Bralczyk, niezmiennie podkreślają, że w języku standardowym jedyną poprawną formą jest „umieją”. Mimo, że język się zmienia, w tym przypadku nie ma podstaw do modyfikacji normy.

Jak uniknąć błędu językowego i zapamiętać poprawną formę?

Aby skutecznie zapamiętać, że poprawna forma to „umieją”, warto zastosować kilka prostych trików językowych:

1. Powtarzanie – twórz zdania z formą „umieją”, np. „Dzieci umieją liczyć do stu.”
2. Skojarzenia – połącz „umieją” z innym czasownikiem, który się kończy na „-ieją”, np. „żyją – umieją”.
3. Kontekst – czytaj teksty literackie, artykuły i zwracaj uwagę na użycie tej formy.
4. Aplikacje językowe – korzystaj z aplikacji do nauki języka, które oferują ćwiczenia gramatyczne.

Uka siebie w językowym nawyku poprawny zapis i dźwięk, a z czasem forma „umieją” będzie dla Ciebie całkowicie naturalna.

„Umieją” – forma normatywna, „umią” – potoczna pomyłka

Podsumowując, w języku polskim poprawną formą 3. osoby liczby mnogiej czasownika „umieć” jest bezsprzecznie „umieją”. Forma „umią” nie jest akceptowana przez słowniki ani językoznawców i powinna być traktowana jako błąd językowy, zwłaszcza w kontekście formalnym, w wypowiedziach publicznych, w mediach czy w dokumentach.

Zamiast mówić „Dzieci umią czytać”, znacznie lepiej i zgodnie z normą powiedzieć – „Dzieci umieją czytać”. Taka forma nie tylko brzmi poprawnie, ale jest również bardziej klarowna i zrozumiała w komunikacji.

Świadomość językowa to cenna umiejętność – warto dbać o poprawność swoich wypowiedzi na co dzień, szczególnie w czasach, gdy język jest naszym głównym narzędziem w komunikacji zawodowej, edukacyjnej i osobistej.